Według ustawy o ochronie zabytków, zabytkiem jest nieruchomość oraz rzecz ruchoma, która jest dziełem człowieka lub jest związana z jego działalnością i stanowi świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, a której zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na swoją wartość artystyczną, naukową lub historyczną. Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego i ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W latach 1961-73 wartość danego zabytku w Polsce określała 5-stopniowa klasyfikacja, ale obecnie podział na klasy nie jest stosowany. Zasadniczo uważa się wszystkie zabytki za równie cenne, chociaż zabytki mające wyjątkową wartość Prezydent RP może uznać za pomnik historii, a spośród nich z kolei najbardziej wartościowe mogą ubiegać się o umieszczenie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
„Do rejestru zabytków sakralnych wpisano 38 obiektów architektonicznych województwa śląskiego i 17 województwa małopolskiego. Niektóre obiekty, pomimo że nie zostały objęte rejestrem zabytków, widnieją w wojewódzkiej ewidencji konserwatorskiej. Zgodnie ze wskazaniami biskupa sosnowieckiego zawartymi w Instrukcji dotyczącej obiektów zabytkowych i budownictwa kościelnego diecezji sosnowieckiej, wszystkie budowle i ich elementy, dzieła sztuki oraz przedmioty wyposażenia powstałe przed 1939 r., nawet jeżeli nie zostały wpisane jeszcze do rejestru przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, należy traktować jako zabytkowe i otoczyć opieką” - wyjaśnia ks. Tomasz Zmarzły, sekretarz Diecezjalnej Komisji ds. Budowy i Konserwacji Kościołów i Budynków Kościelnych.
„Wpis do rejestru zabytków nakłada na administratorów pewne obowiązki, np. udostępnienie zabytku służbom konserwatorskim w celu dokonania odpowiednich badań. Ale też daje możliwość o ubieganie się o dotacje na niezbędne prace remontowe, tak by utrzymać zabytek w jak najlepszym stanie. I tak księża proboszczowie, bo oni zarządzają kościołami, mogą ubiegać się o dotacje z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Urzędu Marszałkowskiego, Ministerstwa Dziedzictwa Narodowego lub dotacje unijne” - mówi Katarzyna Dobrzańska, konserwator sztuki, która zajmuje się odnawianiem kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Sławkowie.
Najstarszymi budowlami sakralnymi w naszej diecezji są średniowieczne kościoły. Z okresu romańskiego zachowały się świątynie w Siewierzu i Gieble. Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu zachował się bez większych przekształceń, kościół św. Jakuba Ap. Starszego w Gieble - o cechach barokowych - zatracił swój pierwotny charakter w wyniku rozbudowy w XX wieku. Nieco późniejsze, bo z XIII i XIV wieku są świątynie: Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Mikołaja w Sławkowie, św. Andrzeja w Olkuszu, św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Pilicy oraz Świętej Trójcy w Będzinie. Gotycki kościół św. Katarzyny w Wolbromiu został przebudowany w okresie baroku. Podobną historię ma kościół św. Marii Magdaleny w Gołaczewach, przebudowany w późniejszych epokach, m.in. według projektu Stefana Szyllera w 1922 r.
Wartym uwagi tematem są zabytkowe obiekty drewniane. Wśród zachowanych należy wymienić kościoły: Matki Bożej Częstochowskiej w Mostku z 1571 r., św. Marka w Rodakach z ok. 1601 r., Niepokalanego Poczęcia NMP w Wolbromiu z 1638 r., św. Katarzyny w Ulinie Wielkiej z 1655 r., św. Wawrzyńca w Bobrownikach z 1669 r., św. Marcina w Porębie Dzierżnej z 1766 r. oraz św. Mikołaja i św. Wawrzyńca w Dłużcu z 1768 r. Spośród nich obiekty z Wolbromia, Dłużca, Poręby Dzierżnej, Uliny Wielkiej i Rodak współtworzą Szlak architektury drewnianej województwa małopolskiego, a świątynia z Bobrownik - województwa śląskiego.