Droga św. Jakuba jest obecnie najbardziej znanym szlakiem pielgrzymkowym i kulturowym na świecie. Nazywany „najpiękniejszą drogą świata”, „główną ulicą Europy”, „drogą życia” – jest miejscem, na którym tysiące osób szuka spotkania „z samym sobą” – spojrzenia w głąb siebie i spotkania z Bogiem. Rozwój pielgrzymowania Drogą św. Jakuba i rosnąca sieć szlaków pielgrzymkowych prowadzących do Composteli jest niezwykłym fenomenem religijnym i kulturowym współczesnych czasów. Sieć Camino de Santiago, która w Europie liczy obecnie ponad 80 tys. kilometrów, od 15 lat dynamicznie rozwija się także w Polsce.

Polski ślad

W 2003 r. europejska sieć Camino de Santiago (Ekumeniczny Szlak Pątniczy „Via Regia”) dotarła do granicy niemiecko-polskiej w Görlitz/Zgorzelcu, dając istotny impuls do rozpoczęcia prac nad wytyczeniem Drogi św. Jakuba Polsce. W następnym roku grupa miłośników Camino de Santiago oraz pielgrzymów z Polski, którzy odbyli pielgrzymkę do Santiago de Compostela, wysunęła pomysł wytyczenia i oznakowania pierwszego odcinka szlaku w Polsce. Projekt ten zakładał powstanie tzw. Drogi Polskiej (Camino Polaco), której trasa prowadziłaby od miejscowości Dusznica (przy granicy polsko-litewskiej), przez Olsztyn, Toruń, Gniezno, Poznań do granicy polsko-niemieckiej w Słubicach. Niezależnie od projektu związanego z Camino Polaco, wśród caminowiczów i czcicieli św. Jakuba na Dolnym Śląsku i na ziemi głogowskiej powstał pomysł oznakowania tzw. Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba, której trasa prowadzi z Głogowa, przez Jakubów, do Zgorzelca (164 km). Szlak ten został oznakowany w latach 2004-05 i uroczyście otwarty 24 lipca 2005 r., jako pierwszy polski odcinek Camino de Santiago. Dało to początek imponującemu rozwojowi Szlaków Jakubowych w Polsce, którego efektem jest obecnie (stan na 25 lipca 2021 r.) 34 oznakowanych polskich odcinków Drogi, które łącznie tworzą sieć Camino de Santiago o długości ponad 7,1 tys. km. Sieć Drogi św. Jakuba jest powiązana z europejską siecią szlaków prowadzących do grobu Apostoła w Santiago de Compostela. Droga św. Jakuba w Polsce łączy się bowiem z odcinkami Camino de Santiago: w Rosji – w obwodzie kaliningradzkim, na Litwie, Ukrainie, Słowacji, w Czechach oraz w Niemczech.

Na powstanie odcinków Drogi św. Jakuba w Polsce miało wpływ wiele czynników religijnych, geograficznych, historycznych, kulturowo-społecznych i ekonomicznych. Najważniejsze znaczenie należy przypisać: renesansowi ruchu pielgrzymkowego Polaków do Santiago de Compostela, ponownemu rozwojowi kultu tego świętego w parafiach pod jego wezwaniem (w tym sprowadzeniu jego relikwii), powstaniu Bractw św. Jakuba i stowarzyszeń miłośników Drogi św. Jakuba oraz rozwojowi Szlaków Jakubowych w krajach Europy Zachodniej.

Popularny święty

Kult św. Jakuba Starszego Apostoła dotarł na ziemie polskie już w XI wieku. Popularne w Hiszpanii, we Francji i w Królestwie Niemieckim nabożeństwo do pierwszego męczennika wśród Apostołów rozwijało się stopniowo w kolejnych wiekach wśród polskiego duchowieństwa i wiernych. Wraz ze wzrostem rangi sanktuarium w Santiago de Compostela i rosnącym ruchem pielgrzymkowym do grobu Apostoła, od XII wieku rozwijała się także na ziemiach polskich sieć parafii św. Jakuba Apostoła Starszego. W okresie największego rozwoju sanktuarium w Santiago de Compostela – a więc od XII do XV wieku – powstało w Polsce ponad 100 takich parafii (ponad 70% obecnej liczby parafii pod tym wezwaniem). Świętego Jakub – patron Hiszpanii, pielgrzymów, czapników, hospicjów i szpitali, należał w średniowiecznej Polsce do najbardziej „popularnych” świętych. Obecnie funkcjonuje 149 parafii pod tym wezwaniem. Spośród wszystkich obiektów sakralnych św. Jakuba Apostoła w Polsce ponad połowa znajduje się przy Drodze noszącej imię świętego. Na szczególne podkreślenie zasługuje także fakt ustanowienia przez biskupów ordynariuszy sześciu sanktuariów św. Jakuba: w Jakubowie, Lęborku, Szczyrku, Więcławicach Starych, Małujowicach oraz Brzesku (siódme sanktuarium zostanie erygowane 25 lipca 2021 r. w Toruniu).

Ruszyć na szlak

Z każdym rokiem rośnie liczba pielgrzymów z Polski, którzy otrzymali tzw. Compostelę. Przed wybuchem pandemii COVID-19 w 2019 r. w Biurze Pielgrzymkowym Arcybiskupstwa Santiago de Compostela zarejestrowano 4874 Polaków, którzy przybyli do grobu św. Jakuba. Dla porównania – w 2004 r. było to 357 osób. Należy podkreślić, że w ostatnich latach, każdego roku, średnio ok. 30 osób wyrusza z Polski do Composteli zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem, a więc z progu własnego domu, pokonując pieszo lub rowerem co najmniej 3 tys. km.

Rok 2021 ma szczególne znaczenie dla czcicieli św. Jakuba, pielgrzymów i miłośników Drogi św. Jakuba. Jest to bowiem Rok Święty Compostelański (Ano Santo Compostelano; Ano Santo Jubilar Compostelano), który ogłasza się w Santiago de Compostela, gdy 25 lipca, tj. wspomnienie męczeństwa św. Jakuba, przypada w niedzielę. Świętuje się go zatem co 6 – 5 – 6 – 11 lat; jest to uwarunkowane rytmem lat przestępnych. Poprzedni Rok Święty obchodzony był w 2010 r. Obecny jest 120. od czasu ustanowienia tej tradycji przez papieża Kaliksta II w 1122 r. Warto zaznaczyć, że decyzją papieża Franciszka Rok Święty Compostelański został – ze względu na pandemię COVID-19 – przedłużony o kolejny 2022 r. W Polsce dekretem Penitencjarii Apostolskiej – w duchowej łączności z sanktuarium św. Jakuba w Santiago de Compostela – ustanowiono 55 kościołów stacyjnych, w których pielgrzymi będą mogli uzyskać odpust zupełny pod zwykłymi warunkami. Choć pandemia zaburzyła mocno – zwłaszcza na Półwyspie Iberyjskim – ruch pielgrzymkowy do Santiago de Compostela, trzeba mieć nadzieję, że Droga św. Jakuba będzie stale przestrzenią wypełnioną rzeką pielgrzymów, którzy na tym szlaku umocnią swą wiarę i zaczerpną sił do wędrówki do świętości.

Franciszek Mróz - Geograf związany z Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie (Katedra Turystyki i Badań Regionalnych), prezes Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych.