W dzisiejszym coraz bardziej jednoczącym się świecie kwestia spotkania poszczególnych tradycji religijnych i kulturowych stała się głównym tematem, ważnym nie tylko dla teologii. Problem dialogu religijnego, tego jak poszczególne religie mogą pokojowo koegzystować oraz przyczyniać się do wychowania rodzaju ludzkiego w duchu pokoju, znalazł szerokie zainteresowanie zwłaszcza w chrześcijaństwie. W związku z ożywionymi dyskusjami nad stosunkiem chrześcijaństwa do innych religii coraz bardziej zaczął szerzyć się relatywizm, a wraz z nim przekonanie, że wszystkie religie są równoważnymi drogami zbawienia. W dziedzinie dialogu międzyreligijnego Magisterium Kościoła nie przyjmowało nigdy postawy zwykłego obserwatora, nie próbowało też go powstrzymać, ale przeciwnie – zawsze aktywnie w nim uczestniczyło, odgrywając rolę niewątpliwie pionierską. Dziesięć lat po encyklice „Redemptoris missio” św. Jana Pawła II, w sytuacji szybkiego poszerzania się problematyki międzyreligijnej, Deklaracja „Dominus Iesus”, wydana przez Kongregację Nauki Wiary (KNW) w sierpniu 2000 r., stała się kolejną owocną próbą wskazania najważniejszych zasad, jakimi należy się kierować w praktyce i teorii dialogu międzyreligijnego. W odpowiedzi na szerzące się negowanie pewnych podstawowych prawd KNW kierowana wtedy przez J. Ratzingera ogłosiła 6 sierpnia 2000 r. instrukcję „Dominus Iesus: O jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła”. Poglądy, do których deklaracja odnosi się krytycznie, można sprowadzić do czterech zasadniczych punktów:

1. Zrównanie wszystkich religii; 2. Negowanie jedyności i wyłączności zbawienia z Jezusie Chrystusie; 3. Podważanie roli Kościoła katolickiego w dziele przekazywania i aktualizowania Objawienia i dzieł zbawczych;

4. Sprawa misyjnej działalności Kościoła i rola związanego z nią dialogu religijnego.

Kard. Ratzinger, prezentując omawiany dokument, wskazał, że rozumienie dialogu przybrało radykalnie odmienny sens od tego, jaki przyjmował ostatni sobór. – Dialog – mówił – „raczej ideologia dialogu, zajęła miejsce misji i usilnego nawoływania do nawrócenia. Przez dialog nie rozumie się już drogi do odkrywania prawdy, procesu, który dopomaga do odsłonięcia drugiemu ukrytej głębi tego, co sobie uświadomił w swym własnym doświadczeniu religijnym, a co teraz – przez spotkanie z definitywnym i pełnym objawieniem Jezusa Chrystusa – podlega oczyszczeniu i znajduje wypełnienie”. Według papieża seniora, ideologia dialogu zmierza do relatywizacji „dogmatu” i jest przeciwieństwem „nawrócenia” i „misji”. To myślenie polega na stawianiu własnej wiary na jednej i tej samej płaszczyźnie z przekonaniami innych, stanowiącymi równoważne stanowiska. Celem tak rozumianego dialogu, czemu przeciwstawia się omawiany dokument Kongregacji Nauki Wiary, jest maksymalny stopień współpracy i zintegrowania pomiędzy odmiennymi poglądami religijnymi, ponieważ to, co prawdziwe dla jednych, może być nieprawdziwe dla drugich. Boska prawda jest bowiem niepoznawalna i niewyrażalna.

Deklaracja bardzo wyraźnie odróżnia wiarę teologalną, która jest przyjęciem dzięki łasce prawdy objawionej – która pomaga poprawnie ją zrozumieć – od wierzeń w innych religiach. Wierzenia te, to według deklaracji: „ogół doświadczeń i przemyśleń, stanowiących skarbnicę ludzkiej mądrości i religijności, które człowiek poszukujący prawdy wypracował i zastosował, aby wyrazić swoje odniesienie do rzeczywistości boskiej i do Absolutu” (DI 7). Czy to oznacza, że według „Dominus Iesus” religie są tylko dziełem człowieka? Jeśli tak, to czy można je nazywać religiami? Odpowiedź narzuca się sama, bo jeśli są w nich braki i błędy, nie mogą przecież pochodzić od Boga. Termin „teksty natchnione” należy zarezerwować dla Starego i Nowego Testamentu, wobec hipotez mówiących o natchnionym charakterze świętych tekstów innych religii, choć Deklaracja potwierdza jednocześnie, że „odbijają one promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi” (DI 8). Działanie Ducha Świętego wiąże się z wewnętrzną tajemnicą Chrystusa, od której nie należy Go oddzielać. Ponieważ religie są zakorzenione w historii i w kulturze ludów, dobro w nich zawarte jest pomieszane ze złem. Dlatego za „przygotowanie do Ewangelii” w tych religiach nie można uważać wszystkiego, co się w nich znajduje, a to oznacza, że drogę do zbawienia nie stanowią religie jako takie, lecz dobro, które jest w nich obecne, i to dobro rozumiane jako działanie Ducha Chrystusowego. Jak podkreślał w czasie prezentacji dokumentu J. Ratzinger, „nie wolno jednak zamykać oczu na błędy i przekłamania obecne w religiach świata”. Istnieje tajemniczy związek między zbawieniem w religiach a rolą Kościoła w tym zbawieniu. Nie ma zbawienia poza Kościołem, poza jego zbawczym pośrednictwem. Wypływa to z jego łączności ze swoją Głową – Chrystusem – jedynym i powszechnym Zbawicielem wszystkich ludzi, który w Kościele „złożył owoce swego zbawczego dzieła; stąd też z Kościoła i przez Kościół są one udostępniane światu”.